Kıdem Tazminatı

Bu yazımızda herkesi yakından ilgilendiren ve herkesin merak ettiği kıdem tazminatı hakkında bilgiler vereceğiz. Vereceğimiz bilgiler genel nitelikte olup, kendi olayınızla ilgili mutlaka bizimle iletişime geçmeniz gerekmektedir.

Kıdem tazminatı nedir?

Kıdem tazminatı, aynı işveren bünyesinde aralıksız en az 1 yıl çalışan işçinin gerekli şartlar oluştuğu takdirde kıdemine denk gelen ücretinin işçiye ödenmesidir. Tazminat hesabının ele geçen maaş üzerinden yapılmaması gerekmektedir. Hesap yapılırken işçinin aldığı ücrete prim, yemek, yol, gıda yardımı ve eğitim gibi ücretler de dahil edilmeli ve brüt ücret üzerinden hesaplama yapılmalıdır.

Kıdem tazminatı şartları nedir?

Kıdem tazminatına hak kazanabilmek için bazı şartların karşılanması gerekir. Bunları sıralayacak olursak:

1-4857 sayılı İş Kanunu’na göre işçi olmak

Yürürlükteki İş Kanunu’na göre iş sözleşmesi ile bir işveren nezdinde çalışan kişiye işçi denilmektedir. İş sözleşmesi yazılı veya sözlü olabilir. Sözleşmenin mutlak surette yazılı olmasına gerek yoktur. Fakat yazılı olan iş sözleşmesi ispat açısından kolaylık sağlayacaktır. Fakat İş Kanunu’nun 14. maddesinde sayılmış olan bazı işlerin ve mesleklerin kıdem tazminatı alma hakkı yoktur. Bu işler ve meslekler şunlardır: Deniz ve hava taşıma işlerinde çalışanlar, Ev hizmetlerinde çalışanlar, Aile ekonomisi sınırları içinde kalan tarımla ilgili her çeşit yapı işleri, Çıraklar, Sporcular, 50’den az işçi çalıştırılan (50 dahil) tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerlerinde veya işletmelerinde çalışanlar, Esnaf ve Sanatkarlar Kanunu’nun 2 nci maddesinin tarifine uygun üç kişinin çalıştığı işyerlerinde çalışanlar, Rehabilite edilenler, Bir ailenin üyeleri ve 3 üncü dereceye kadar (3 üncü derece dahil) hısımları arasında dışardan başka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işlerde çalışanlar. Bu saydığımız 9 adet işlerde ve mesleklerde çalışanlar işçi sayılmamaktadır ve kıdem tazminatına hak kazanamazlar.

2-En az 1 yıl çalışmış olmak

İşçinin aynı işveren bünyesinde en az bir yıl aralıksız çalışması halinde kıdem tazminatı hakkı doğmaktadır. İşçi, işverenin farklı işyerlerinde veya farklı şirketlerinde çalışsa dahi kıdem tazminatına hak kazanabilir.

3-İş sözleşmesinin feshinde haklı olmak

İşçi iş sözleşmesini feshederken haklı bir nedene dayanmalıdır. Haklı neden olduğu takdirde kıdem tazminatı kazanabilirken, işçi iş sözleşmesini haklı bir neden olmadan feshederse kıdem tazminatı kazanamayacaktır. Aynı şekilde işverenin haklı bir nedeni olmadan işçiyi işten çıkarması halinde işçinin kıdem tazminatı hakkı devam etmektedir.

4-İş sözleşmesinin belirsiz süreli olması

İş sözleşmesi belirli veya belirsiz süreli olabilir. Belirli iş sözleşmesi işin veya kararlaştırılan sürenin bitiminde sözleşmenin kendiliğinden sona ermesini ifade eder. Belirsiz süreli iş sözleşmesi ise başladığı andan itibaren tarafların fesih iradesi gösterene kadar devam ettiği sözleşme türüdür. Kural olarak iş sözleşmeleri belirsiz sürelidir.

Kıdem tazminatı kazanılan haller nelerdir?

Kıdem tazminatı kazanma halleri 4857 sayılı kanunda ve 1475 sayılı kanunda sayılmıştır. Bu halleri tek tek inceleyeceğiz.

1-Sağlık sebebiyle iş sözleşmesinin feshi hali

İşçinin yaptığı iş, işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli hale gelirse işçi iş sözleşmesini feshedebilir. Örneğin kimyasal ürünler üretilen bir işyerinde çalışan işçi, sağlığının kötüye gitmesi nedeniyle iş sözleşmesini feshedebilir. Ya da işyerinde beraber çalışılan bir işçinin bulaşıcı hastalığının olması da fesih için haklı bir nedendir.

2-İşçinin alacaklarının ödenmemesi hali

İşçi emeğini işveren için kullanarak para kazanmaktadır. Dolayısıyla işçinin maaşını tam ve zamanında alamaması, fazla mesai, bayram ve tatillerde yapılan çalışmaların ücretlerini alamaması veya diğer alacaklarını alamaması halinde haklı nedenle fesih imkanı doğmaktadır.

3-İşverenin işçiye karşı suç işlemesi hali

İşveren tarafından işçiye karşı hakaret, tehdit, mobbing veya cinsel tacizde bulunulması; işçinin ailesine karşı hakarette bulunması veya suç işlemesi hallerinde işçinin haklı olarak iş sözleşmesini feshetme hakkı vardır. Bunun yanında bu davranışları iş arkadaşının yapmış olması da haklı fesih nedenidir.

4-Askerlik nedeniyle kıdem tazminatı hali

İşçinin askerlik nedeniyle iş sözleşmesini feshetmesi haklı fesihtir. Zorunlu askerlik nedeniyle işten ayrılan işçilere kıdem tazminatı ödenmesi zorunludur.

5-Çalışma koşullarında esaslı değişiklik olması hali

İşçinin mevcutta çalıştığı işin ve işyerinin çalışma koşullarında değişiklik meydana gelmesi haklı fesih imkanı doğuracaktır. Çalışma koşullarındaki bu değişlikler çok çeşitlidir. Örneğin, işyerinin uzak bir yere taşınması veya işçinin uzak bir şubeye yollanması esaslı değişikliktir. Aynı şekilde işçinin yaptığı işin değiştirilmesi, çalışma saatinin ciddi anlamda değişmesi, çalıştığı pozisyonun değiştirilmesi haklı fesih için nedendir.

Yönetici olarak çalışan işçinin artık işçi olarak çalışacağının bildirilmesi kıdem tazminatı için haklı neden oluşturur.

İşçinin farklı işlerde çalıştırılması da haklı fesih nedenidir. Örneğin, mobilya montajcısının şoför olarak çalışması buna örnektir.

Değişikliğin esaslı olup olmadığı bilirkişi tarafından belirlenecektir. Ek olarak işçinin değişikliği kabul etmesi için yazılı izninin alınması şarttır. Aksi halde fesih hakkı devam etmektedir.

6-Emeklilik nedeniyle kıdem tazminatı hali

Yasal olarak işçi emekliliğe hak kazanmışsa kıdem tazminatını almaya da hak kazanmıştır.

7-Evlilik nedeniyle kıdem tazminatı hali

Evlilik nedeniyle haklı fesih hakkı sadece kadınlara tanınmıştır. Kadın işçinin evlendikten sonra 1 yıl içinde iş sözleşmesini evlilik nedeniyle feshetme hakkı vardır. Örneğin resmi nikah 14/10/2017 tarihinde yapıldı. Kadın işçinin evlilik nedeniyle fesih hakkı 14/10/2018 tarihine kadar devam eder. Diğer şartlar da oluştuysa evlilik kadın işçi için haklı fesih nedenidir.

8-Sendika yöneticiliği nedeniyle kıdem tazminatı hali

İşçinin, sendikada yönetici olması iş sözleşmesini haklı fesih nedenidir. İşçinin aynı zamanda iş sözleşmesini askıya alma hakkı da vardır. Sendika görevi bittikten sonra işçinin talebi halinde işveren, 1 ay içinde işçiyi işe geri almak zorundadır. Aksi halde kıdem tazminatı ödemesi zorunludur.

9-İşçinin ölümü nedeniyle kıdem tazminatı hali

İşçinin ölümü halinde her ne olursa olsun mirasçılarının kıdem tazminatı alma hakkı vardır.

10-Parça başı çalışmada işçiye az iş verilmesi nedeniyle kıdem tazminatı hali

Parça başı iş yapan işçiye daha az ücret ödeyerek işten ayrılmaya zorlamak için az iş verilmesi halinde işçi, iş akdini feshederek kıdem tazminatına hak kazanır.

Bu ücret sistemiyle çalışılan işyerlerinde işveren, işçinin işi kendisinin bırakması için daha az iş veremez. İşçiye, diğer işçilerden farklı davranış gösteriliyorsa iş akdini feshederek kıdem tazminatına hak kazanır.

Hangi Hallerde İşçi Kıdem Tazminatı Alamaz?

Kıdem tazminatı bakımından işçinin haklı olduğu halleri sıraladık. Hangi hallerde işverenin kıdem tazminatı ödemeden işçiyi işten çıkarabileceğini aşağıda anlattık.

1-Sadakat yükümlülüğü ve rekabet yasağı

İşçinin sadakatsiz davranışlar sergilemesi, işverene haklı nedenle fesih imkanı verir. Sadakat yükümlülüğü ise işverenin yaptığı iş ve işyeri ile ilgili menfaatlerini korumak, işverene zarar veren ve risk altına sokan davranışlardan kaçınmaktır.

2-İşçinin kendi kusuruyla hastalanması

İşçinin bilerek veya düzensiz yaşam sürmesi nedeniyle hastalanması veya engelli hale gelmesi, bu nedenlerden dolayı devamsızlığının 3 iş günü artarda sürmesi veya bir ayda 5 iş günü devamsızlık yapması halinde işveren iş akdini haklı nedenle fesheder ve işçi kıdem tazminatı alamaz.

Alkol veya uyuşturucu bağımlılığı nedeniyle 3 gün artarda veya bir ayda 5 iş günü işe gelmemek işverene iş akdini haklı nedenle fesih hakkı verir ve işçi kıdem tazminatı alamaz.

İşçinin yakalandığı hastalığının tedavi edilemeyecek olması ve işyerinde çalışmasının sakıncalı olduğu sağlık kurulu raporuyla tespit edilmesi halinde işverenin iş akdini haklı nedenle fesih hakkı vardır ve işçi kıdem tazminatı alamaz.

3-İşçinin işe girerken işvereni yanıltması

İşçi kendisinde olmayan nitelik veya vasıfları varmış gibi gösterip işvereni yanıltırsa sözleşmesinin tazminatsız feshedilmesi mümkündür. İşçinin tecrübesini, niteliklerini veya mezun olduğu bölümü gibi işin esasının gerektirdiği niteliklerde olmamasına rağmen öyleymiş gibi işverenin iradesini sakatlaması işverene haklı nedenle fesih imkanı sağlar.

4-İşçinin, işverenin ailesine karşı kötü eylemleri

İşçi, işverenin aile bireylerine karşı kötü söz söylerse, ithamlarda bulunursa veya onlara zarar verirse işveren iş sözleşmesini haklı nedenle fesheder ve işçi kıdem tazminatı alamaz. İşçi, işverene karşı ahlak ve iyi niyet kurallarına uymak zorundadır. Bu kapsamda işçinin bu kurallara aykırı davranması haklı fesih nedenidir. Yukarıda bahsettiğimiz üzere bu kural işveren için de geçerlidir. Aile bireylerinden kasıt anne, baba, eş ve çocuklardır.

5-İşçinin işyerinde suç işlemesi

İşçinin, işyerinde çalışma arkadaşlarına veya işverene karşı suç işlemesi işveren için haklı fesih nedenidir. Hırsızlık, cinsel taciz, uyuşturucu kullanma ve sarhoşluk bu suçlara örnektir. Bu suçlar veya benzerlerinin işlenmesi halinde işverenin işçiyi tazminatsız işten çıkarma hakkı vardır.

6-Meslek sırlarının ifşa edilmesi

İşçinin, işverenin veya işyerinin meslek sırlarını başkalarına ifşa etmesi işveren açısından haklı fesih nedenidir. Meslek sırlarının ifşa edilmemesi iş ilişkisi bittikten sonra da devam eder. İşçinin sır saklama yükümlülüğü iş ilişkisi başladığı anda doğar. Sözleşme devam etmese de işçi sırları saklamak zorundadır.

7-İşçinin 7 gün hapis cezası gerektiren suç işlemesi

İşçi, 7 günden fazla hapis ceza gerektiren bir suç işlerse kıdem tazminatı alamaz. Aynı şekilde cezası ertelenmeyen suç işlenmesi de işverene haklı nedenle fesih hakkı tanır.

8-İşçinin devamsızlık yapması

İşçi, izin almadan veya haklı bir neden olmaksızın artarda 2 iş günü veya bir ay içinde 2 defa herhangi bir tatil gününden sonraki iş günü veya bir ay içinde toplam 3 iş günü işine devam etmemesi halinde işverenin iş sözleşmesini fesih hakkı vardır ve işçi kıdem tazminatı alamaz.

9-İşçinin iş güvenliğini tehlike düşürmesi

İşçinin bilerek veya ihmali nedeniyle iş güvenliğini tehlike düşürmesi işverene haklı nedenle fesih imkanı tanır. İşverene ait olsun veya olmasın işyerinde bulunan makineleri, tesisatı veya diğer malları, işçinin 30 günlük ücretiyle ödenemeyecek şekilde hasara uğratması halinde işverenin iş sözleşmesini feshetme hakkı vardır. Bu halde işçi, kıdem tazminatı almaya hak kazanamaz.

10-Zorlayıcı bir nedenin olması

Zorlayıcı nedenler deprem, sel, heyelan ve salgın hastalık gibi durumlardır. İşyerinin kapatılması zorlayıcı neden değildir. Zorlayıcı nedenin işçinin çevresinde meydana gelmesi gerekir. Bu gibi zorlayıcı nedenlerin meydana gelmesi halinde işverenin haklı nedenle fesih imkanı vardır.

11-İşçinin tutuklanması

İşçinin gözaltına alınması veya tutuklanması halinde kıdemine göre süreler farklılık gösterir. 6 ay kıdemi olan bir işçinin bu halinin 2 haftadan fazla sürmesi, 6 ay-1,5 yıl arasındaki kıdemli işçiyse 4 haftadan fazla sürmesi, 1,5 yıl- 3 yıl arasındaki kıdemli işçiyse 6 haftadan fazla sürmesi, 3 yıldan fazla kıdemli işçiyse 8 haftadan fazla sürmesi halinde işverenin iş akdini haklı nedenle feshetme imkanı vardır ve işçi kıdem tazminatı alamaz.

Rize kıdem tazminatı avukatı

Rize ilinde ve çevre illerde iş ilişkisinden doğan uyuşmazlıklarda Rize avukat Yusuf İslam Balcı olarak hukuki destek sunmaya hazırız. Hem kıdem tazminatı hem de diğer alacaklar için hukuki destek sunuyoruz. Aynı zamanda işverenlere de haklarını savunmaları ve iş sözleşmelerini etkin biçimde hazırlamaları için hukuki destek veriyoruz. Kıdem tazminatı ve işçi işveren uyuşmazlığı hakkında sorunuz varsa bize ulaşabilirsiniz. İş hukukunda hangi konularda hizmet verdiğimizi incelemek için tıklayın.

Kullandığımız kaynaklar: 1, 2, 3.